“Vier jaar geleden begon deze bijzondere reis. Ik ontmoette Cynthia in Amsterdam in een boekenwinkel, Ik legde haar toen mijn idee voor om een film te maken en binnen de kortste keren waren we eruit”, vertelt filmmaakster Mildred Roethof. Ze wilde een film maken over Cynthia McLeod en de verbouwing van het Elisabeth Samson-huis. Het idee werd enthousiast ontvangen, maar het plan werd onderbroken door de uitbraak van Covid-19.
Maar er werd over en weer gefilmd, ruim vier jaar lang. “En dan is het tijd te monteren om van al die uren beeld, die lange gesprekken, een lopend geheel te maken.” Roethof vertelt dat een deel van de film ‘The President’s Daughter & the Richest Freeborn Lady’ een gesprek is tussen president Chandrikapersad Santhoki en McLeod in het presidentieel paleis en dat het interessant leek voor de voorvertoning die bijzondere plek te kiezen.
Twaalf jaar onderzoek
McLeod is wellicht Surinames meest bekende vertelster. Ze verstaat de kunst om wat vaak als ‘saaie geschiedenis’ wordt gezien tot leven te brengen, vaak met wetenswaardigheden en saillante details, om de geschiedenis relevant en interessant te maken. Dat doet ze tijdens spreekbeurten in musea en op scholen, bij stadstochten, lezingen en in haar boeken.
McLeod is op basis van de tekst ‘een volk dat geen toegang heeft tot de bronnen van zijn geschiedenis, krijgt een zelfbeeld van mythes en stereotypen’ begonnen na te denken, te onderzoeken en te schrijven over de Surinaamse geschiedenis. Met haar schrijven wil zij verandering brengen in het zelfbeeld dat Surinamers hebben over de geschiedenis die meestal vanuit een witte optiek is geschreven. “Want wat geschreven is dat geloof je toch meestal gewoon”, stelt McLeod.
Maar uit twaalf jaar onderzoek naar de rijke Elisabeth Samson kwam een totaal andere waarheid naar voren. “Verhalen gaven aan dat zij getrouwd was met een rijke witte man en dat ze van hem haar rijkdom had geërfd. Maar uit onderzoek, op basis van feiten en met archiefstukken onderbouwd, bleek het helemaal niet zo te zijn. Ze was gewoon een goede zakenvrouw met slaven en de eigenares van veel goedlopende plantages”, licht McLeod toe.
Zweven tussen twee landen
De film, die 85 minuten duurt, begint met McLeod in een korjaal op de Surinamerivier, met haar aanstekelijke lach. Op de achtergrond klinkt kawinamuziek. Ze vertelt hoe kilometers lang langs de kust, waar nu alleen bos te zien is, jaren geleden veel plantages stonden. Waar men vaak niet bij stil staat, is dat het maagdelijke bos niet met behulp van grote poclains en tractors in cultuur gebracht is, maar dat honderden tot slaaf gemaakten zwoegden om de bossen open te kappen, te ontwortelen en irrigatiesystemen op te zetten. Overal zwermen muskieten, veel slangen en wilde dieren die verdreven van hun woongebied ook een gevaar vormden.
Het verhaal start bij de ontmenselijking van de Afrikaanse mens gedurende vierhonderd jaar slavernij. Die ontmenselijking, leren dat alles wat van zwarten was slecht was is ingeworteld en leeft nu nog meent McLeod. Een hebi die haar negatieve gevolgen heeft.
De film is een zweven tussen twee landen met een gedeelde duistere geschiedenis, die is getekend door de slavernij. Maar het is ook het verhaal van een gepassioneerde Surinaamse vrouw, die vertelt over hoe het leven haar gevormd heeft als dochter van de eerste president van Suriname. Haar nuchtere opvoeding. De pijn van het verliezen van haar moeder aan tuberculose, op jonge leeftijd. Haar vrolijke jeugd waar ze opgroeide in de buurt van de Wagenwegstraat niet ver van het Elisabeth Samson-huis.
McLeod werd op jonge leeftijd weduwe en, zoals ze dat uitlegt in de film, stortte ze zich op het onderzoek naar het leven van Elisabeth Samson, wellicht als deel van het rouwverwerkingsproces. Jaren heeft het huis op de hoek van de Wagenweg- en Heerenstraat gediend als overheidskantoor, maar vanwege achterstallig onderhoud is het leeg komen te staan en nog meer in verval geraakt.
Kennisoverdracht
Zijdelings komen diverse andere thema’s langs, zoals de onafhankelijkheid, de excuses voor het slavernijverleden door Nederland, het slavernijmonument, Nederlandse bedrijven die hun ontstaan vinden in de slavernij. In de film wordt duidelijk dat voor McLeod essentieel is dat Surinamers en Nederlanders kennis hebben van de echte geschiedenis die Suriname en Nederland aan elkaar verbindt.
De film is een interessante reis door het leven van McLeod, haar gedachtegoed, haar passie, het geloof dat zij heeft in Suriname, kennisoverdracht dat zij nalaat door middel van het Elisabeth Samson-huis en vooral veel herkenning. “De aanvankelijke bedoeling was om vooral aandacht te besteden aan de restauratie van het Elisabeth Samson-huis, maar nu zijn er ook veel persoonlijke elementen uit mijn leven in verwerkt. Maar ik ben tevreden. Ik was soms wel opstandig. Soms wilde ik niet meer, maar het is een goede film geworden.”
Uit: DWTonline van 27 december 2023. Tekst en beeld Tascha Aveloo.