‘Het was een grote legpuzzel, maar heel leuk om te doen’
Aan het einde maakt het daverende applaus duidelijk dat de bezoekers hebben genoten van de documentairefilm ‘Moeder Suriname, Mama Sranan’ van Tessa Leuwsha. Haar boek ‘Fansi’s stilte’ (2015) waarin ze het leven van haar grootmoeder Fancelyne ‘Fansi’ Cummings beschrijft, is het uitgangspunt geweest voor de film. “Wauw, dit is echt een bijzondere productie!”
“Tessa vertelde over haar oma en ik dacht direct aan mijn oma die ook wasvrouw was en die ook negen kinderen had en ook de volharding en dat doorzettingsvermogen had. Deze film is dan ook echt een ode aan de kracht van de Surinaamse vrouw.” Zo sprak zangeres Denise Jannah, die de rol heeft van verteller en zorgdraagt voor de muzikale omlijsting, na afloop tijdens de Q&A-sessie onder leiding van archivaris Rita Tjien Fooh. In de film is ervoor gekozen dat ‘Mama Louise’ spreekt en dat is de stem van Jannah, die klinkt als een echte Sranan uma.
Religie is een duidelijk zichtbaar element in de film, met een verzwegen verbintenis waarbij mensen zondag heel vroom naar de kerk gingen, maar als het nodig was ook teruggrepen naar de wintireligie om te voldoen aan hun spirituele noden. “Zo was mijn oma. Zij was katholiek. Elke zondag naar de kerk, maar ze had ook haar kalebas voor een plengoffer. Dat dubbele geloof, dat zat erin, bij heel veel mensen van haar generatie”, vertelt Leuwsha.
De film is gemaakt op basis van vijftig uren archiefbeelden die Leuwsha en haar team hebben gevonden in Suriname, Nederland en de Verenigde Staten. “Het was een mooie reis, een lang proces. Een mooie uitdaging om tekst en beeld aan elkaar te koppelen.”
Grote legpuzzel
Toen Leuwsha door producent Pieter van Huystee werd benaderd om een film te maken over de Surinaamse geschiedenis gaf ze hem het boek ‘Fansi’s stilte’ om te lezen. “Dat is het boek waarin ik de geschiedenis van Suriname door de lens van mijn oma vertel. En omdat er geen beeld is van haar kwamen we op het idee om archiefbeelden te gebruiken. De eerste vraag was: ‘Is er wel genoeg archief beeldmateriaal over Suriname?’”
Bij het Nationaal Archief en het Surinaams Museum werden tal van journalistieke opnames en beelden gevonden, gemaakt door christelijke organisaties. “Het was een grote legpuzzel, maar wel heel leuk om te doen; om de beelden te plaatsen bij de tekst.” Nadat de beelden er waren is een soort promo gemaakt van drie tot vier minuten die aan enkele mensen is getoond. En het waren de enorm positieve reacties die maakten dat Leuwsha en Huystee besloten om deze unieke film te maken.
Ontdekkingsreis
Haar echtgenoot, kunstenaar Sirano Zalman, noemde de film een kunstwerk. Het is een aaneenschakeling van ingekleurde archiefbeelden. Geen HD-superscherp beeld, maar pure nostalgie en vooral grote herkenbaarheid. Het is een ontdekkingsreis en een eyeopener die een paar keer bekeken moet worden om alle elementen tot je te nemen.
Mama Louise praat over haar jeugd, hoe zij als kind, een halfbloed – kind van een witte moeder en een zwarte vader – haar leven start bij haar oma als kweekje. Het verhaal is de hunkering naar moederliefde van een kind dat toen ongewenst was en op hoogtepunten van haar leven zich blijft afvragen waar die ondersteuning is van haar moeder.
Het publiek kijkt mee in de gedachtewereld van Louise; hoe zij zich bewust wordt van haar zwart zijn en daarmee haar plaats in de maatschappij van toen ten opzichte van de witte man. Beelden van oude plantages, suikerriet- en rijstvelden, de aanleg van het stuwmeer, treinen die reden in Paramaribo, de bauxietmijnen bewaakt door Amerikaanse soldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog.
De saka fasi opvoeding, het leven in een prasioso en saamhorigheid die daar heerste. De strijd rondom de onafhankelijkheid, koto’s en angisa’s in allerlei kleuren en formaten die gewoon elke dag werden gedragen. De strijd van Anton de Kom, de protestacties en een grote brand in de strijd voor onafhankelijkheid. “Wauw, dit is echt een bijzondere productie! Ik bedoel, ik was al mediaman en heb die grote brand vóór de onafhankelijkheid nog verslagen voor het nieuws bij Apintie”, regeert Henk van Vliet.
De film is een ingenieuze samenstelling van archiefbeelden die elke Surinamer moet hebben gezien. Terwijl de film draait, hoor je opmerkingen uit het publiek, zoals ‘is dat niet de Nassylaan’, ‘wat, er waren echt geen geasfalteerde wegen toen’ en ‘mijn oma vertelde me over deze trein’.
‘Spirituele beleving’
Jannah noemde deelname aan deze bijzondere documentaire een ‘spirituele beleving’. Tijdens de opnamen had ze altijd een brandende kaars en vroeg ze om bijstand en toestemming van ‘ma Fansi’ om haar persoonlijke verhaal goed te kunnen vertellen.
Leuwsha vertelde dat er ook veel materiaal is gebruikt van de bekende politicus en activist Wim Bos Verschuur. “Hij had opnames gemaakt die hij ‘de andere kant van de medaille’ noemde. Hij is gaan filmen achter bij die prasi oso waar niemand anders kwam. Want al die andere beelden die Nederlandse filmmakers maakten was om te laten zien hoe groot de kolonie was en wat de kolonie opbracht als propaganda.”
Maar Bos Verschuur legde de armoede en het leven van de gewone man vast. Van hem zijn ook de beelden van de demonstraties met leesbare spandoeken, die uiteindelijk heel waardevol zijn gebleken bij het maken van deze film.
De film is in november vorig jaar in première gegaan in Nederland en intussen hebben meer dan negenduizend man hem gezien. Na de ‘Surinaamse’ première sprak archivaris Rita Tjien Fooh met Huystee en Jannah. Tjien Fooh pleitte dat al dit archief filmmateriaal digitaal ter beschikking moet zijn, zodat ook andere filmmakers, geïnspireerd door deze film, er gebruik van kunnen maken, bij andere producties.
‘Moeder Suriname, Mama Sranan’ heeft vele positieve recensies ontvangen in Nederland en is op het International Documentary Film Festival Amsterdam (IDFA), het grootste documentaire filmfestival ter wereld, genomineerd voor twee prijzen: de Best Dutch Film Award en de Beeld & Geluid ReFrame Award. Er wordt financiering gezocht voor een project waarbij voor studenten de film op een meer educatieve manier zal worden gepresenteerd in Suriname.
Uit: DWTonline van 9 januari 2024. Tekst Tascha Aveloo.
Beeld Jason Leysner.